ANTYOKSYDANTY

Jak działają antyoksydanty i czy w ogóle potrzebujemy je dostarczać z zewnątrz naszemu organizmowi? Przeciwutleniacze skutecznie bronią nasz organizm przed uszkodzeniami powodowanymi wolnymi rodnikami.

CO TO SĄ WOLNE RODNIKI?

W ostatnich czasach coraz więcej słyszy się o Reaktywnych Formach Tlenu (RTW), zwanych również wolnymi rodnikami. To atomy, jony lub cząsteczki posiadające co najmniej jeden niesparowany elektron. Są wyjątkowo reaktywne – dążąc do przyłączenia brakującego elektronu atakują i uszkadzają komórki organizmu. Obiektem ataków wolnych rodników w organizmie człowieka są głównie białka, nienasycone kwasy tłuszczowe wchodzące w skład błon komórkowych oraz (co najgorsze) DNA. Dlatego właśnie reaktywne formy tlenu są m.in. głównym powodem rozwoju nowotworów.

Wolne rodniki powstają w wyniku licznych reakcji metabolicznych. Pewna ich ilość jest potrzebna do funkcjonowania organizmu. Są używane przez ciała odpornościowe do niszczenia bakterii chorobotwórczych i utleniają substancje toksyczne. Negatywne działanie jest oczywiście konsekwencją nadmiernej ich kumulacji. Zbyt duża ilość RTW wytwarza się zazwyczaj w wyniku długotrwałego wpływu na organizm zanieczyszczonego powietrza, dymu z papierosów, promieniowania UV, spożywania dużej ilości konserwantów z żywności czy pokarmów wysoko przetworzonych oraz leków. Wolne rodniki tworzą się również w wielu produktach spożywczych, takich jak wyroby cukiernicze o długich terminach przydatności do spożycia, czy produktach smażonych, np. chipsach i frytkach.

CO TO SĄ ANTYOKSYDANTY?

Antyoksydanty, zwane też przeciwutleniaczami albo antyutleniaczami, są grupą związków chemicznych mających zdolność neutralizowania RTW. To substancje zapobiegające uszkodzeniom komórek. Wolny rodnik, trafiając na cząsteczkę będącą antyoksydantem, otrzymuje od niej brakujący elektron. Sam przeciwutleniacz natomiast staje się cząsteczką neutralną i jest wydalany z organizmu.

Antyoksydanty dzielimy na endogenne – enzymy występujące w komórkach naszego organizmu, czyli np. glutation (syntetyzowany w komórkach przez witaminę C) oraz egzogenne, które dostarczamy wraz z pożywieniem lub pod postacią suplementów.

CO TO JEST STRES OKSYDACYJNY?

Jeżeli równowaga między RTW a antyoksydantami jest zachowana, nie ma zagrożenia dla zdrowia. Gdy jednak w organizmie pojawia się nadmiar wolnych rodników i przeciwutleniacze nie nadążają z ich dezaktywacją, wówczas mamy do czynienia z tzw. stresem oksydacyjnym. Stan ten wywołuje zwiększenie zagrożenia powstania wielu chorób. Należą do nich m.in.: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, astma oskrzelowa, powikłania cukrzycy, choroby uszkadzające układ nerwowy (choroba Parkinsona i Alzheimera), nowotwory. Dodatkowo nadmiar wolnych rodników, uszkadzając nasze komórki, przyspiesza procesy starzenia się organizmu.

NAJWAŻNIEJSZE ANTYOKSYDANTY I ICH ŹRÓDŁA

Witaminy antyoksydacyjne

Witamina A – poza walką z wolnymi rodnikami, jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku i kondycji skóry. Jej źródłem są zarówno produkty roślinne, jak i zwierzęce. Najbezpieczniejsza dla człowieka jest, występująca w warzywach i owocach, prowitamina A (beta-karoten), która w organizmie przekształcana jest w witaminę A. Najbogatsze w beta-karoten są: marchew, boćwina, szczaw, szpinak, papryka czerwona, dynia, mango, papaja, morele, melon, cykoria, brokuły, por, pomidory, szparagi i brzoskwinie. Pamiętajmy, że do wchłaniania prowitaminy A potrzebny jest chociaż mały dodatek tłuszczu, dlatego surówki zawsze warto skrapiać oliwą.

W produktach zwierzęcych witamina A występuje w postaci retinolu, a jej najlepsze źródła to: wątróbka, masło, margaryna, żółtko jaja, ryby (węgorz, makrela, tuńczyk), tłusty twaróg, pełnotłuste mleko.

Witamina E – to najsilniejszy witaminowy przeciwutleniacz. Nie bez racji opisywana jako „witamina młodości”. Utrzymuje prawidłowe nawilżenie skóry, zapobiega szkodliwym zmianom w tkankach i komórkach. Witamina E występuje głównie w olejach roślinnych (słonecznikowym, rzepakowym), orzechach, nasionach zbóż, kiełkach pszenicy.

Witamina C – pobudza syntezę kolagenu, wpływając korzystnie na stan skóry i błon śluzowych, zwiększa odporność organizmu, działa w środowisku wodnym komórki i w płynach międzykomórkowych, gdzie unieczynnia wolne rodniki. Bierze też udział w regeneracji witaminy E. Jej źródłem są warzywa i owoce, a zwłaszcza papryka, brokuł, kapusta, brukselka, aronia, czarne porzeczki, owoce cytrusowe.

Witaminy A, C i E wzajemnie się uzupełniają i wzmacniają swoje działanie antyoksydacyjne. Pomocna w „walce” z wolnymi rodnikami jest także odpowiednia dawka innych składników, niezbędnych do właściwego działania enzymów przeciwutleniających m.in. cynku i selenu.

Składniki mineralne

CYNK – występuje głównie w nasionach roślin strączkowych (groch, fasola), kaszach (gryczanej), orzechach, owocach morza, produktach zbożowych, mięsie i rybach. Główne źródła selenu to ryby, kukurydza i orzechy.

Bioflawonoidy

To grupa organicznych związków chemicznych, które powszechnie występują w wielu roślinach, pełniąc funkcję barwników, przeciwutleniaczy, chronią również przed atakiem ze strony owadów i grzybów. Nie są niezbędne do funkcjonowania organizmu człowieka, ale ich rola w zapobieganiu wielu chorobom jest wielka. Działają korzystnie na układ krążenia, podnoszą odporność organizmu, działają przeciwnowotworowo i przeciwmiażdżycowo.

Dotychczas poznano ponad 7000 różnych flawonoidów. Występują m.in. w owocach (zwłaszcza w grejpfrutach), warzywach (np. pomidorach, brokułach, papryce, sałacie), kaszy gryczanej, roślinach strączkowych (głównie soi), zielonej herbacie, czerwonym winie, piwie, młodym pieprzu, czekoladzie, kakao oraz oliwie z oliwek. Są także składnikami ziół (rozmaryn), które od dawna wykorzystywano do leczenia wielu chorób. Najlepiej poznane flawonoidy to kwercetyna i rutyna.