Adaptogeny - pozbądź się stresu

Żyjesz w ciągłym biegu? Praca, dom, dzieci, obowiązki? Zero czasu dla siebie? Czujesz lekkie wypalenie, a nawet stany depresyjne? Sprawdź czym są ADAPTOGENY i jak mogą Ci pomóc.

Informację ogólne

Adaptogeny były początkowo badane przez Rosjan podczas II wojny światowej (Lebedev, 1946r.) w celu uzyskania naturalnych wyciągów i ekstraktów. Dlatego też rosyjscy badacze byli pierwszymi, którzy oficjalnie rozpoznali adaptogeny i zbadali skutki stosowania rośliny do rozwijania zdolności fizycznych i regeneracji. Wnioski podsumował dr Lupandin, ujmując funkcje homeostatyczne, regulujące i równoważące mechanizmy fizjologiczne uzyskane dzięki niektórym roślinom.

Termin "Adaptogen" został pierwotnie nazwany przez N.V. Lazareva w 1947 roku, farmakologa ZSRR, który opisał nieoczekiwane efekty użycia naturalnego Dibazolu (2-benzylbenzimidazol) do rozszerzenia tętnic. Stwierdzono, że dibazol poprawia też odporność organizmu na stres. Dopiero badacze Brekhman i Dardimov pokazali w 1969 r. kilka podstawowych zasad, które musi spełniać każda roślina zaliczona do adaptogenów. Te zasady są stosowane do dziś.

Adaptogeny muszą zmniejszać uszkodzenia wywołane stresem, zapewniając w ten sposób działanie chroniące przed zdenerwowaniem, takie jak zmęczenie, działanie przeciwzakaźne, przeciwdepresyjne i regenerujące. Adaptogeny powinny też wykazywać działanie stymulujące efekty, zarówno po pojedynczym, jak i wielokrotnym podaniu, prowadzące do zwiększenia zdolności do pracy fizycznej i psychicznej. By preparaty zostały zaliczone do tej grupy musi być odczuwalny ich stymulujący wpływ na organizm. Wpływ ten jednak musi się diametralnie różnić od tych z konwencjonalnych stymulantów i anabolików, które wyczerpują energię i naruszają homeostazę organizmu, powodują negatywne skutki uboczne, takie jak np "zespół odstawienia leku". Dodatkowo adaptogeny muszą być nieszkodliwe i nie mogą zakłócać normalnego funkcjonowania organizmu, ale raczej wywierają normalizujący wpływ na stan patologiczny, niezależnie od natury tego stanu.

Adaptogeny to substancje tylko i wyłącznie pochodzenia naturalnego. Są to różnego rodzaju wyciągi, ekstrakty ziołowe. Ich działanie obowiązuje głównie nasz układ nerwowy i mózg. Pomaga zwalczyć stres, sprawia, iż organizm staje się na niego bardziej odporny. Adaptogeny coraz większym uznaniem cieszą się wśród sportowców. Dlaczego? Udowodniono, że częste i zbyt intensywne treningi, mocno restrykcyjna dieta oraz niedostateczna regeneracja to mocno stresogenne czynniki dla naszego organizmu. Można nawet spotkać adaptogeny w składzie potreningowek – co według mnie jest bardzo dobrym rozwiązaniem, ponieważ będzie to miało wpływ na lepszą i szybszą regenerację organizmu.

Jak działają adaptogeny

Zdolność do zwiększania zdolności do pracy lub treningu sportowego dzięki suplementacji adaptogenem była badana zarówno u sportowców, ludzi poddanym stresom, jak i na zwierzętach. Adaptogeny ziołowe pozwalają nam zmniejszyć zmęczenie i zwiększyć odporność psychiczną i fizyczną, a tym samym zwiększyć uwagę, precyzję, ciężej trenować oraz zwiększyć odporność na stres.

Zioła muszą spełniać trzy podstawowe właściwości, abyśmy mogli uznać je za adaptogeny. Jakie to cechy charakterystyczne?

1. Nietoksyczność dla organizmu - Nie powinny wywoływać żadnych negatywnych efektów ubocznych dla naszego zdrowia - zarówno psychicznego, jak i fizycznego. Dodatkowo nie mogą powodować uzależnienia.
2. Wzmacnianie układu nerwowego na zewnętrzne, niekorzystne czynniki środowiskowe - Antystresowe właściwości wynikają z regulacji układu nerwowego, endokrynnego oraz immunologicznego. Jego podstawowym działaniem jest budowanie odporności na stresujące sytuacje.
3. Ma regulujący wpływ na organizm - Adaptogeny powinny przywracać homeostazę w organizmie (odnowić jego naturalną równowagę). Jego działania są dobroczynne dla całego organizmu.

Najpopularniejsze adaptogeny

Wiele Adaptogenów zostało przebadanych pod kątem poprawy wydajności fizycznej, ale tylko niektóre z nich zostały zdefiniowane jako środki pobudzające, regenerujące po intensywnych wysiłkach i mające działanie przeciwzmęczeniowe. Adaptogeny, które wykazały pozytywne wyniki w badaniach naukowych (widoczna poprawa sprawności fizycznej) to: Rhodiola rosea, Ashwagandha, Eleutherococcus senticosus, Schizandra chinensis, Panax ginseng, czyli żeńszeń, Bacopa monnieri. Inne rośliny o podobnym działaniu, które można by zaliczyć do podgrupy adaptogenów, to Rubus coreanus, Gotu cola, Pseudosasa japónica, Chines bamboo, Anoectochilus formosanus, Allium sativum, Maca (Lepidium meyenii). Aby sklasyfikować te ciekawe rośliny, badacze sformułowali postulaty dotyczące tego, co nazwali nowymi substancjami "zwiększającymi niespecyficzną odporność".

• Ashwagandha – wykazuje silne działanie antyoksydacyjne, przywraca harmonię w funkcjonowaniu układu nerwowego, odpornościowego i przede wszystkim optymalizuje gospodarkę hormonalną. Niezastąpiona w walce z objawami hashimoto, niedoczynności tarczycy, insulinooporności, czy PCOS (zespół policystycznych jajników). Zalecana dla osób aktywnych fizycznie. Wspomaga regenerację w trakcie snu i ułatwia zasypianie.
• Różeniec górski – świetne wspomaganie dla osób skarżących się na spadki energii. Naturalny substytut kawy. Polecany przez lekarzy i naturopatów na różnego rodzaju alergie, obniżoną odporność czy mgłę mózgową (brain fog). Różeniec górski wpływa na poprawę samopoczucia na tyle istotnie, że jest to adaptogen stosowany u osób zmagających się z depresją i stanami lękowymi. Wykazuje także właściwości przeciwnowotworowe.
• Gotu kola – adaptogen stosowany na poprawę koncentracji i pamięci. Wykazuje właściwości wzmacniające nasz system odpornościowy. Badania wykazały, że stosowanie go przyspiesza regenerację organizmu i gojenie się ran. Poprawia funkcjonowanie układu krwionośnego.
• Reishi - ekstrakt z tego grzyba ma niebywałe właściwości kojące i uspokajające. Niezastąpiony w walce z różnego rodzaju alergiami. Wpływa na poprawę odporności. Co również istotne, wiele wyników badań naukowych, a także opinie chorych, udowadniają niezawodność tego adaptogenu we wspomaganiu leczenia nowotworów.
• Szczodrak krokoszowaty – dzięki wysokiej zawartości fitosteroidów (ekdysonów) świetnie wspomaga budowę masy mięśniowej, zwiększa wydolność podczas wysiłku fizycznego i przyspiesza metabolizm. Dzięki temu bardzo dobrze nadaje się zarówno dla osób budujących masę mięśniową (zwiększona wchłanialność białka), jak i dla tych, którzy chcą zrzucić parę zbędnych kilogramów. Szczodrak krokoszowaty jest niezwykle ceniony w środowisku pracowników umysłowych i menedżerów wyższego stopnia dzięki swoim unikalnym właściwościom podnoszącym koncentrację, funkcje poznawcze, jasność umysłu, a nawet inteligencję. Warto również nadmienić, że jest to naturalny afrodyzjak, który w znaczący sposób podnosi poziom libido.
• Maca – adaptogen znany głównie z właściwości wspierających funkcje seksualne u kobiet. Reguluje poziom estrogenów, dzięki czemu dobrze sprawdza się u kobiet zmagających się z objawami menopauzy, a także u pań starających się o dziecko. Dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym, maca jest niezawodna w walce z wolnymi rodnikami, poprawiając tym samym ogólną sprawność naszego organizmu oraz samopoczucie.

Adaptogeny a sport

Mechanizmy działania Adaptogenów ziołowych są głównie związane z mechanizmem stresu i angażują się w regulacji (aktywacji i hamowaniu) systemu. W ten sposób te rośliny pomagają organizmowi osiągnąć optymalną równowagę dzięki zdolności do dwukierunkowego działania.

Obecnie cztery adaptogeny (Ashwagandha, Bacopa, Rhodiola i Maca) są najczęściej cytowane w literaturze w odniesieniu do zastosowania w sporcie. Są głównymi składnikami wielu ziołowych suplementów diety sprzedawanych sportowcom w celu poprawy wyników. Przeszukiwanie literatury i badań nie wykazało żadnych badań wskazujących na negatywne skutki suplementacji tymi adaptogenami. Ponadto badane populacje składały się na ogół ze zdrowych dorosłych, w tym sportowców na wysokim poziomie; w związku z tym możliwość uogólnienia tych ustaleń pozostaje widoczna. Jednak najważniejszą kwestią w wypadku suplementów jest jakość surowca roślinnego. Nawet najlepszy adaptogen roślinny, jeżeli jest podany w formie słabej jakości surowca, lub na etykiecie nie widnieje informacja o standaryzacji, prawdopodobnie nie da nam zamierzonego efektu.

Zbadano, że zdolności Adaptogenów są związane z ich wpływem na:

• Mediatory stresu, a zwłaszcza kortyzol, tlenek azotu (NO), kinaza białkowa (p-SAPK).
• Adaptogeny aktywują powstawanie NO i kortyzonu w osoczu i ślinie, aby dostosować organizm do dużych obciążeń pracą.
• Zwiększona ekspresja białek szoku cieplnego Hsp70 y Hsp16.

Ponadto inne badania wykazały działanie Adaptogenów roślinnych na mechanizmy energetyczne:

• Biosynteza ATP, indukując w ten sposób przemianę źródła energii.
• Regulacja energii podczas stresu, zwiększając tworzenie się glukozo-6-fosforanu i tym samym wpływając na metabolizm węglowodanów i dostaw energii, a także synteza DNA i białek.
• Silne właściwości przeciwutleniające (zwłaszcza w przypadku Schisandra chinensis).

Preparaty złożone

Osoby trenujące, które szukają porady na temat wieloskładnikowych produktów poprawiających wyniki sportowe, powinny wiedzieć, że mało jest badań sugerujących działanie addytywne lub synergiczne adaptogenów. Przeglądając etykiety kilku z tych produktów, widać, że dawkowanie ziół w produktach złożonych jest często niższe niż stosowane w badaniach. Niestety zdarzają się produkty zawierające również stymulanty (np. kofeinę), przypuszczalnie jest to próba zapewnienia użytkownikowi odczuwalnego wzrostu energii bezpośrednio po zażyciu produktu, który ma utwierdzić w przekonaniu, że preparat jest skuteczny.

Zamiast tego typu preparatów złożonych, zainteresowanym sportowcom sugeruje się suplementację pojedynczego adaptogenu w odpowiednim dawkowaniu na podstawie przeanalizowanych badań. Najsilniejsze dowody w literaturze naukowej ma Żeń-szeń i Bacopa (800-1200 mg suszonych surowych ziół dziennie) i Ashwagandha (300-500 mg standaryzowanego ekstraktu z korzenia dwa razy na dobę). Biorąc pod uwagę, że badania nie trwały dłużej niż dwa do trzech miesięcy, najlepiej byłoby zrobić przerwę w użyciu suplementu po tym czasie. Wskazane byłoby również przeanalizowanie typowych skutków ubocznych i przeprowadzenie kontroli wyników stanu zdrowia. Ze względu na proponowany immunologiczny mechanizm działania adaptogeny można używać również podczas infekcji bakteryjnych (o ile lekarz nie da wyraźnych przeciwwskazań). Równie ważne, aby obserwować nawet niewielkie korzyści w poprawie wytrzymałości, regeneracji i jakości życia.